Voorwaarden 2023

Voorwaarden voor het recht op vangnetuitkering over 2023

Om over 2023 in aanmerking te komen voor de vangnetuitkering moet worden voldaan aan de volgende financiële en procedurele voorwaarden:

1. over 2023 moet sprake zijn van een tekort dat meer bedraagt dan 7,5% van de definitief over dat jaar toegekende gebundelde uitkering als bedoeld in artikel 69 Participatiewet;
2. over 2021, 2022 en 2023 moet sprake zijn van een gecumuleerd tekort dat meer bedraagt dan 7,5%, berekend over alleen de definitief over 2023 toegekende gebundelde uitkering als bedoeld in artikel 69 Participatiewet;
3. het college moet in 2024 tijdig een verzoek indienen volgens het daartoe vastgestelde aanvraagformulier, zie daarvoor de aanvraagprocedure;
4. bij het indienen van het verzoek moet het college verklaren dat het maatregelen heeft getroffen om tot tekortreductie te komen. Deze verklaring moet de instemming hebben van de gemeenteraad. Ook moet deze verklaring worden toegelicht, zoals gevraagd in het aanvraagformulier (op het formulier de onderdelen A, B en C).
5. bij een aanhoudend tekort – dit betekent dat uw gemeente over 2021 en/of 2022 een vangnetuitkering is verleend – moet het college verklaren dat (aanvullende) interne en externe maatregelen zijn getroffen om tot verdere tekortreductie te komen.

Deze voorwaarden (a t/m e) staan hieronder nader toegelicht.

Toelichting karakter voorwaarden

De voorwaarden volgen uit wetgeving. Indien niet aan deze voorwaarden wordt voldaan, is er geen recht op een vangnetuitkering.

Toelichting voorwaarden a en b

Algemeen

Het vangnet reduceert financiële risico’s die gemeenten hebben bij de uitvoering van de Participatiewet. Het vangnet is bedoeld om grote tekorten bezien in meerjarig perspectief op de gebundelde uitkering trapsgewijs te compenseren.

Het vangnet draagt bij aan draagvlak onder gemeenten voor het systeem van budgetbekostiging. Tegelijkertijd moet voorkomen worden dat deze risicoreductie de financiële prikkelwerking ondermijnt. Daarom geldt een eigen risico, een getrapte vergoeding en zijn er voorwaarden gesteld aan de toewijzing van het vangnet. Deze voorwaarden prikkelen gemeenten om hun beleid en uitvoering te ontwikkelen en van elkaar te leren om het tekort te reduceren. 

In aanmerking komende netto lasten

De toetsingscommissie stelt vast of een gemeente een tekort heeft groter dan 7,5%. Om te bepalen of sprake is van een dergelijk tekort wordt enerzijds rekening gehouden met de definitief toegekende gebundelde uitkering en anderzijds met de gemeentelijke uitkeringslasten. Het betreft alleen de “in aanmerking komende netto lasten”, zoals gedefinieerd in het Besluit Participatiewet (zie artikel 9a).
Dit wordt gedefinieerd als “de netto lasten op grond van de Participatiewet, de IOAW, de IOAZ en het Bbz 2004, verminderd met de bedragen die blijkens het verslag van bevindingen van de accountant (als onderdeel van de SiSa-verantwoording) als fout of onzeker worden aangemerkt”. Fouten en onzekerheden die beneden de ondergrens blijven als bedoeld in artikel 5 van het Besluit accountantscontrole decentrale overheden, maar desondanks wel door de accountant zijn gerapporteerd, worden niet in mindering gebracht. 

Verder is bepaald dat bij de beoordeling van het verzoek alleen rekening wordt gehouden met informatie over de “in aanmerking komende netto lasten” die uiterlijk 15 augustus is ontvangen door de Toetsingscommissie vangnet Participatiewet of de minister van BZK. Uitzondering hierop is alleen aan de orde indien de latere verstrekking op verzoek geschiedt.

Beoordeling in meerjarig perspectief

Het vangnet heeft een meerjarig perspectief. De jaren die in aanmerking worden genomen bij de beoordeling van het recht op vangnetuitkering wordt ‘de referteperiode’ genoemd. Voor de vangnetuitkering over 2023 loopt de referteperiode over 2021, 2022 en 2023.
De beoordeling van de referteperiode geschiedt als volgt:

• Eerst wordt beoordeeld of de in aanmerking komende netto lasten meer bedragen dan 107,5% van de definitief toegekende gebundelde uitkering. Indien dit niet het geval is, bestaat geen recht op vangnetuitkering.
• Wordt wel voldaan aan genoemde eis dan wordt vervolgens beoordeeld of over 2021, 2022 en 2023 samen sprake is van een gecumuleerd tekort dat meer bedraagt dan 7,5% van de definitief over 2023 toegekende gebundelde uitkering. Het begrip “gecumuleerd tekort” houdt in dat de feitelijke resultaten over 2021, 2022 en 2023 bij elkaar worden opgeteld. Een tweetal voorbeelden is hier uitgewerkt. Het is niet vereist dat in alle drie jaren sprake is van een tekort.

Indien de gemeente niet aan deze eisen voldoet, wordt zij geacht het tekort uit eigen middelen te kunnen opvangen en bestaat geen recht op vangnetuitkering. Indien de gemeente wel aan deze eisen voldoet, wordt vervolgens beoordeeld of ook aan de overige voorwaarden voor een vangnetuitkering wordt voldaan.
Het kan dus voorkomen dat wanneer een verzoek is afgewezen in jaar t omdat niet is voldaan aan de eis met betrekking tot het gecumuleerde tekort, de betreffende gemeente bij een nieuw tekort (bijvoorbeeld in jaar t + 1) wel in aanmerking komt voor een vangnetuitkering. Een afwijzing geldt voor maar één jaar.

Het eigenrisicoregime: drempel en getrapte vergoedingsschalen

Voor een vangnetuitkering over 2023 is de eigen risicodrempel 7,5%.

De getrapte vergoeding houdt het volgende in voor 2023:

• De eerste trede heeft betrekking op het tekort dat 7,5% of minder bedraagt van de definitief toegekende gebundelde uitkering; voor dit deel van het tekort wordt niet gecompenseerd vanuit de vangnetuitkering, zodat het eigen risico voor deze trede 100% bedraagt.
• De tweede trede heeft betrekking op het tekort dat meer bedraagt dan 7,5% van de definitief toegekende gebundelde uitkering, met een maximum van 12,5%; voor dit deel van het tekort wordt de helft gecompenseerd vanuit de vangnetuitkering, zodat het eigen risico voor deze trede 50% bedraagt.
• De derde trede heeft betrekking op het tekort dat meer bedraagt dan 12,5% van de definitief toegekende gebundelde uitkering; voor dit deel van het tekort wordt volledig gecompenseerd vanuit de vangnetuitkering, zodat het eigen risico voor deze trede 0% bedraagt.

Het maximale eigen risico voor een gemeente is, gelet op de hiervoor beschreven treden, in totaal dus 10%.

Het vangnet 2023 wordt bekostigd uit het macrobudget van 2025.

Toelichting voorwaarde c

Het college dient een verzoek in door middel van het door de minister vastgestelde aanvraagformulier. Dit verzoek moet via de website worden aangeboden en uiterlijk op 15 augustus 2024 digitaal zijn ontvangen door de Toetsingscommissie vangnet Participatiewet. Verzoeken die na 15 augustus 2024 door de commissie worden ontvangen, worden niet in behandeling genomen. Zie ook ‘Aanvraagprocedure’.

Toelichting voorwaarde d

Verklaring college

Bij het indienen van een verzoek moet het college verklaren dat het maatregelen heeft getroffen om tot tekortreductie te komen. Dit is toegelicht op de pagina Wet- en regelgeving Vangnetuitkering 2023. De verklaring van het college omvat een toelichting zoals gevraagd in het aanvraagformulier. Deze toelichting bestaat uit de onderdelen A, B en C. Onderaan het aanvraagformulier staat wat wordt verwacht van deze toelichting.

Vereiste instemming gemeenteraad en de betekenis daarvan

In de vangnetaanvraag verklaart het college maatregelen te hebben getroffen om het tekort te reduceren. De gemeenteraad wordt gevraagd om in te stemmen met de verklaring van het college. Met de instemming van de gemeenteraad stelt de gemeenteraad vast dat het college inzicht heeft gegeven in de oorzaken van het tekort, de getroffen interne en externe maatregelen, het beoogde effect van deze maatregelen en de bijdrage die deze samen leveren om het tekort verder te reduceren.

Aan deze constructie ligt de aanname ten grondslag dat de gemeenteraad alleen met de verklaring kan instemmen indien het college de door hem getroffen maatregelen met de gemeenteraad heeft gewisseld. Het “hoe en wanneer” is hierbij een zaak van de gemeente zelf. In de toelichting bij het Besluit Participatiewet is aangegeven dat het proces van tekortreductie nadrukkelijk een lokale verantwoordelijkheid is. Dit betekent dat:

• de instemming van de gemeenteraad heeft betrekking op de juistheid van de verklaring en niet op een inhoudelijk oordeel van de gemeenteraad.

Met de instemming bevestigt de gemeenteraad dat het college:

• voldoende duidelijk heeft gemaakt wat de oorzaken zijn van het tekort;
• voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen afdoende is om de geschetste problemen aan te pakken; 
• voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen tezamen leidt tot een beoogde tekortreductie, waarbij het effect van deze maatregelen kwantitatief dan wel kwalitatief is beschreven en inzichtelijk is gemaakt. 

Voor 2015 deed de toetsingscommissie deze inhoudelijke beoordeling. Vanaf 2015 is de inhoudelijke toetsende rol van de toetsingscommissie verschoven naar de gemeenteraad. Het op goede wijze inhoud geven aan deze rol is van groot belang voor het draagvlak van gemeenten voor het vangnet. De bekostiging van het vangnet geschiedt door uitname uit het macrobudget twee jaar later. Daarmee betalen gemeenten zelf voor het vangnet en er mag ook van gemeenten worden verwacht dat zij laten zien maatregelen te hebben getroffen om het tekort te reduceren en daarmee zo kort mogelijk gebruik proberen te maken van het vangnet.

Wat is de rol van de gemeenteraad bij de aanvraag van een vangnetuitkering Participatiewet?

De VNG legt het uit in een notitie voor raadsleden. Zie de website van de VNG voor de uitleg voor raadsleden.

De toetsingscommissie heeft een checklist gemaakt voor gemeenteraadsleden. Het is een handzaam lijstje vragen en aandachtspunten. Raadsleden kunnen dit lijstje gebruiken bij het beoordelen van de vangnetaanvraag van het college. Deze checklist is opgesteld in samenwerking met raadsleden uit verschillende gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden.

Toelichting voorwaarde e

Bij een aanhoudend tekort ook externe maatregelen

Een aanhoudend tekort betekent dat uw gemeente over 2021 en/of 2022 een vangnetuitkering is verleend. Indien sprake is van een aanhoudend tekort, moet het college (voor een aanvraag over 2023) verklaren dat (aanvullende) interne en externe maatregelen zijn getroffen om tot verdere tekortreductie te komen. Het is aan het lokale bestuur om te bepalen of verdere tekortreductie gerealiseerd wordt via de reeds getroffen maatregelen dan wel dat het nodig is om daarbovenop extra maatregelen te treffen. Deze afweging moet worden beschreven in de vangnetaanvraag bij onderdeel B. 

Wat zijn externe maatregelen?

Indien maatregelen tot stand komen zonder inbreng van externen worden zij als intern aangemerkt. Indien maatregelen met een duidelijk herkenbare inbreng van externen (dus personen of organisaties buiten de eigen gemeente) tot stand komen worden ze als extern aangemerkt. Voorbeelden hiervan zijn consultatie of gebruik maken van goede voorbeelden van andere gemeenten, gebruik maken van een kennisgroep of leercirkel, gebruik maken van de signalen op basis van benchmarking en dergelijke. Dit staat uitgebreid toegelicht onderaan het aanvraagformulier.

Het beoogde effect

In dit onderdeel van de verklaring van het college wordt het beoogde effect beschreven van de genoemde (aanvullende) interne en externe maatregelen, die een bijdrage leveren aan de verdere tekortreductie (C1). Het gaat hierbij om een inschatting van het beoogde effect. Ook wordt aangegeven hoe het effect van de maatregelen zal worden gemonitord (C3).

Het effect van de maatregel wordt zoveel mogelijk gekwantificeerd (C1). In bepaalde gevallen is het kwantificeren van het effect van maatregelen slecht of niet mogelijk. In die gevallen wordt kort toegelicht waarom alleen een kwalificering van het effect van de maatregel mogelijk is (C2).

Andere factoren die van invloed zijn op het recht op vangnetuitkering

Gevolgen van toepassing artikel 7 van het Besluit Participatiewet

Bij de verdeling van het macrobudget voor de gebundelde uitkering voor jaar t spelen de gemeentelijke lasten over jaar t-2 een rol. Deze lasten zijn gebaseerd op de SiSa-verantwoording die gemeenten uiterlijk 15 juli van jaar t-1 moesten indienen bij de minister van BZK. Voor de budgetverdeling voor jaar t geldt dat SZW moet uitgaan van de verantwoordingsinformatie over jaar t-2, zoals die op 15 augustus van jaar t-1 bij haar bekend is. Voor gemeenten die zich op 15 augustus van jaar t-1 nog niet juist en volledig via SiSa hadden verantwoord, is artikel 7 van het Besluit Participatiewet van toepassing. Dit wil zeggen dat SZW moet uitgaan van de lasten over een eerder jaar (jaar t-3).

Voor de toepassing van het vangnet geldt dat voor de bepaling van het tekort over 2023 wordt uitgegaan van het budget zoals dat zou zijn vastgesteld zonder toepassing van artikel 7 van het Besluit Participatiewet. In het licht van het meerjarig perspectief van het vangnet geldt hetzelfde voor de vaststelling van tekorten in de refertejaren.

Uitsluiting recht op vangnetuitkering bij aanwijzing

Voor alle gemeenten geldt dat, zonder nadere inhoudelijke beoordeling, gedurende twee jaar geen aanspraak op vangnetuitkering gemaakt kan worden indien aan het college een aanwijzing op grond van artikel 76 Participatiewet is gegeven. De uitsluiting geldt voor het kalenderjaar waarin de aanwijzing is gegeven en het daaraan voorafgaande kalenderjaar.