Kernpunten vangnetuitkeringen over 2020, 2021 en 2022

Verschillen en overeenkomsten VU 2022 ten opzichte van VU 2021 en VU 2020

De overeenkomsten zullen in de volgende paragraaf per aandachtspunt worden toegelicht. De verschillen zullen in een tabel worden weergegeven in de paragraaf ‘verschillen’.

Overeenkomsten

• De uiterlijke datum waarop de toetsingscommissie (TC) het verzoek moet hebben ontvangen ligt net als bij de vangnetuitkering (VU) VU 2020 en VU 2021 op 15 augustus in het jaar na het tekortjaar. Voor de VU 2022 betekent dit dat de toetsingscommissie het verzoek uiterlijk op 15 augustus 2023 moet hebben ontvangen.
• Met betrekking tot de oorzaak van het tekort, beoordeelt de toetsingscommissie of in de analyse (onderdeel A) een oorzaak van het tekort wordt benoemd. De toetsingscommissie doet geen inhoudelijke beoordeling op de genoemde oorzaak van het tekort.
• Om voor een vangnetuitkering in aanmerking te komen moet het college verklaren dat maatregelen zijn getroffen in het tekortjaar, of in het jaar na het tekortjaar tot het moment van indiening.
• Een college dat in één of twee voorafgaande tekortjaren ook een vangnetuitkering heeft ontvangen moet, om in aanmerking te komen voor een vangnetuitkering, verklaren dat het externe maatregelen heeft getroffen.
• Met de instemming van de gemeenteraad stelt de gemeenteraad vast dat het college inzicht heeft gegeven in de oorzaken van het tekort, de getroffen interne en externe maatregelen, het beoogde effect van deze maatregelen en de bijdrage die deze samen leveren om het tekort verder te reduceren. 
• Voor de invloed van relevante foute of onzekere bestedingen op het uitkeringsrecht geldt dat deze bestedingen in mindering worden gebracht op de gemeentelijke lasten en dat deze nooit in aanmerking komen voor vergoeding.
• Het advies van de toetsingscommissie, dat op basis van een procedurele beoordeling tot stand komt, vindt uiterlijk op 31 oktober van het jaar van aanvraag plaats. Voor de VU 2022 betekent dit dat uiterlijk op 31 oktober 2023 een advies van de toetsingscommissie aan de minister wordt uitgebracht.
• De beslissing van de Minister van SZW is in beginsel overeenkomstig het advies van de toetsingscommissie en wordt uitgebracht binnen acht weken na het ontvangst van het advies.
• De uitbetaling van de vangnetuitkering vindt plaats in het eerste kwartaal in het tweede jaar na het tekortjaar. Voor de VU 2022 betekent dit dat de vangnetuitkering in het eerste kwartaal van 2024 wordt uitbetaald.
• De bekostiging van de vangnetuitkering komt uit het macrobudget van de Participatiewet.
• De eigen risicodrempel ligt op 7,5 procent. Voor de VU 2021 betekent dit dat alle gemeenten in aanmerking komen voor een vangnetuitkering, met een tekort dat 1) over 2022 meer dan 7,5% bedraagt, en 2) over 2020, 2021 en 2022 samen ook meer bedraagt dan 7,5% van het budget over 2022.  
• Maatregelen die zijn getroffen naar aanleiding van consultatie bij gemeenten in dezelfde gemeenschappelijke regeling, gaan niet door voor externe maatregelen. Bij de VU 2018 werd een maatregel gebaseerd op externe consultatie bij een gemeente in dezelfde gemeenschappelijke regeling nog wel gezien als een externe maatregel, maar bij de VU 2019 en daarna is dat niet meer het geval.

Verschillen

In de regelgeving staat dat het college een toelichting geeft op de verklaring. De eisen aan deze toelichting staan opgenomen in het aanvraagformulier. Deze wordt door de Minister vastgesteld en kunnen van jaar tot jaar verschillen. Zie hiervoor de volgende toelichtingen en het actuele aanvraagformulier.

Verschillen vangnetuitkering 2021 ten opzichte van 2020

• Bepaling van de onrechtmatige bestedingen
  De ondergrens voor gemeenten met lasten van meer dan 1.000.000 euro, waarbij zij onrechtmatigheden moeten rapporteren, bedraagt 125.000 euro, of, als de lasten meer zijn dan 1.000.000 euro, 1 procent van de lasten van de gebundelde uitkering. Voor gemeenten met lasten lager dan of gelijk aan 1.000.000 euro, blijft de regel ongewijzigd. Voorheen, tot en met de VU 2020, gold alleen een absolute ondergrens (van 125.000 euro) waarbij onrechtmatige bestedingen gerapporteerd moesten worden. Naast deze absolute ondergrens is er nu dus een relatieve (percentuele) ondergrens van 1 procent bijgekomen, voor gemeenten met lasten die meer dan 1.000.000 euro bedragen.
• Modelaanvraagformulier
  Een aantal wijzigingen heeft betrekking op een toevoeging met een tweetal subvragen:

1. Bij B verduidelijking onderscheid tussen bestaande, vervallen en nieuwe maatregelen.
2. Bij C. Er wordt gevraagd om toe te lichten indien bij gemeenten met een meerjarige vangnetuitkering het kwantificeren van het effect van maatregelen niet mogelijk is. Deze vraag hangt samen met de vraag naar monitoring en de evaluatie van de effecten.

Alle genoemde wijzigingen zijn dus vooral verduidelijkend van aard en leiden niet tot andere of zwaardere eisen.

Verschillen vangnetuitkering 2022 ten opzichte van 2021

• Samenvatting van de toelichting op de verklaring

Het college dient een samenvatting te geven van de toelichting op de verklaring. Hiervoor is ruimte ingeruimd in het modelaanvraagformulier. Een dergelijke samenvatting is bedoeld voor gemeenteraadsleden, zodat zij makkelijk op hoofdlijnen kunnen zien waarmee zij instemmen. Een dergelijke samenvatting is voor het eerst bij de VU 2022 in het modelaanvraagformulier opgenomen. 

Uit een onderzoek van de TC kwam namelijk naar voren dat het in oudere aanvraagformulieren (VU 2021 en eerder) lastig is om snel de kern te ontdekken. Een ingevuld aanvraagformulier bevat al snel teveel specialistische informatie. Om die reden wordt nu verzocht om per onderdeel (analyse, maatregelen, effecten) met deelconclusies en deelsamenvattingen te werken. Deze kunnen worden opgenomen in een samenvatting die voorin het aanvraagformulier wordt opgenomen. Dat geeft de raad snel een beeld van de kern van de zaak en maakt het controleren door de raad efficiënter en effectiever.
 

• De instemming van de gemeenteraad met de verklaring van het college

De inhoud van de instemming van de gemeenteraad met de verklaring van het college is gewijzigd. Tot en met de VU 2021 werd hierover het volgende gezegd in het modelaanvraagformulier: 

De instemming heeft geen betrekking op het inhoudelijk oordeel dat de gemeenteraad eventueel over de maatregelen van het college heeft uitgesproken. Het is geen vereiste dat de gemeenteraad het eens is met de getroffen maatregelen.

Dat bleek in de praktijk tot verwarring te leiden. Vanaf de VU 2022 vervalt dit voorbehoud en is uitdrukkelijk aangegeven dat de gemeenteraad wel inhoudelijk de verklaring dient te beoordelen. 

In het aanvraagformulier is de rol van de gemeenteraad als volgt verduidelijkt en is over de instemming van de gemeenteraad het volgende opgenomen in het modelaanvraagformulier: 

De gemeenteraad stemt in met de verklaring van het college. Daarmee bevestigt de gemeenteraad dat het college: 
1.    voldoende duidelijk heeft gemaakt wat de oorzaken zijn van het tekort;
2.    voldoende duidelijk heeft gemaakt dat het pakket van maatregelen effectief is om de geschetste problemen aan te pakken, binnen de mogelijkheden die de gemeente heeft;
3.    voldoende duidelijk heeft gemaakt dat dit pakket van maatregelen, voor zo ver door de gemeente beïnvloedbaar is, leidt tot een beoogde tekortreductie. Daarbij wordt het effect van deze maatregelen kwantitatief dan wel kwalitatief inzichtelijk gemaakt.

• Samenvatting van de opvattingen van de gemeenteraad

Vanaf de VU 2022 dient in het aanvraagformulier een samenvatting van zijn opvattingen te worden. Hierin wordt kernachtig weergegeven wat de opvattingen zijn van de gemeenteraad ten aanzien van de analyse van het tekort, de maatregelen gericht op tekortreductie en de beschrijving van het effect van maatregelen. 
Het gaat om de opvattingen van de gemeenteraad op hoofdlijnen en voor zover de reacties in raadsbesluiten zijn opgenomen gedurende het gehele proces van de signalering van het tekort tot het indienen van de aanvraag. 
Hiervoor is een lijst met mogelijke reacties aangegeven, waarbij de gemeente kan aangeven welke reactie van toepassing is. Daarnaast is er ruimte voor aanvullingen. 
 

• Checklist gemeenteraadsleden
  
  •    De VU 2022 is het eerste jaar waarin een checklist beschikbaar is met punten waar de nadruk op ligt bij de aanvraag. Er is een checklist met aandachtspunten beschikbaar gesteld via de website van de VNG. In het modelaanvraagformulier wordt hiernaar verwezen. Met de checklist worden gemeenteraadsleden gefaciliteerd ten behoeve van hun controlerende rol ten aanzien van de vangnetuitkering. 
   
• Inzicht in de manier waarop de gemeenteraad betrokken is bij de tekortreductie
  
  Er is een vraag in het aanvraagformulier opgenomen over de betrokkenheid van de gemeenteraad bij het proces van de tekortreductie. De aanvragende gemeente dient in het aanvraagformulier aan te geven wat het proces van bespreking in de gemeenteraad is vanaf het moment van signalering van het tekort. 
  De aanvragende gemeente kan deze vraag invullen door een aantal opties al dan niet aan te vinken. Ook is ruimte voor schriftelijke aanvullingen bij de beantwoording van deze vraag. 
   
• Verduidelijking van de autonome rol gemeenteraad t.a.v. de vangnetuitkering
  
  Het is voor de raad niet altijd duidelijk wat de autonome rol gemeenteraad is ten aanzien van de vangnetuitkering. In het aanvraagformulier is hieraan aandacht gegeven. Hierdoor is voor de gemeenteraad meteen duidelijk welke ruimte hij heeft. In de toelichting in het aanvraagformulier wordt voor een nadere toelichting verwezen naar de website van de VNG.